María Wonenburguer

A prensa comunicaba esta fin de semana o falecemento de María Wonemburguer. A importante matemática, nada en Montrove, deixa unha pegada científica e humana imborrables na nosa historia.

Este ano desde a biblioteca e coa colaboración do departamento de Matemáticas, a profesora da UDC, Mª José Souto deunos a coñecer de xeito entrañable a importancia e vigor do traballo de María Wonemburguer. Tamén no roteiro cultural que se leva a cabo cada ano, grazas ao pulo da biblioteca central Rialeda de Oleiros, a profesora matemática e alxebrista é unha das biografías reseñadas polo alumnado de bacharelato do centro. 

María Wonenburguer nace na parroquia de Montrove, concello de Oleiros un 19 de xullo de 1927.  A súa familia pertence á clase industrial burguesa de A Coruña de xa sonado nome, a Fundición Wonenburguer, e vén sendo a primoxénita do matrimonio formado por Julio Wonenburguer, de orixe alsaciana e Amparo Planells, de ascendencia valenciana.

               A familia vive entre Oleiros e A Coruña, ás veces no Temple, outras no Burgo e outras na Ponte Pasaxe, tal como facían moitas familias da burguesía ilustrada coruñesa. María Wonenburguer críase e edúcase nun medio familiar onde os estudos, os deportes e os idiomas son signos de progreso e índices de boa educación, inda que estes principios liberais non son comúns entre as familias da época.  Nun primeiro momento asiste a clases do Colexio Francés, a continuación no Colexio do Anxo e á hora de cursar o ensino secundario matricúlase no instituto Eusebio da Guarda, finalizando o bacharelato no ano 1944.

               Maria Wonenburguer amosa desde o inicio dos estudos unha gran inclinación polos números e as matemáticas e, á hora de escoller estudos universitarios, opta pola recente Licenciatura en Matemáticas, malia saber que desde o ámbito familiar verían cos bos ollos que cursase enxeñería. Para isto desprázase a Madrid en 1945 e alterna as súas obrigacións universitarias na Universidade Central, hoxe Complutense, co necesario  estudo de idiomas, no seu caso o alemán. Finalmente a estancia universitaria resúltalle grata e pracenteira. A convivencia na residencia universitaria exclusivamente feminina aporta amizades para toda unha vida e o seu aproveitamento e cualidades fan que os profesores a animen a saír ao estranxeiro, xa que o interese principal da docta matemática encamíñase cara á investigación e a álxebra.

               María Wonenburguer con 26 anos decide marchar. Ábrese para ela un futuro moi incerto, pois abandona país, familia e amizades por unha carreira catalogada coma non feminina, de escaso resultado práctico para o ámbito familiar que preferían a enxeñería e o negocio familiar, e por riba trátase en definitiva dunha escolla de exclusiva vocación íntima e persoal. Para poder cumprir os seus obxectivos MW solicita e consegue unha bolsa Fullbright que convoca por vez primeira para España, o Instituto de Educación Internacional dos EEUU e así vai comezar a súa carreira no estranxeiro. Unha vez máis a recén licenciada vai abrindo camiños, pois grazas a súa dedicación e valentía convértese nunha auténtica pioneira e espello para moitas outras mulleres. MW pertence á primeira promoción de licenciados en Matemáticas, a primeira española en acadar unha bolsa Fullbright  para realizar o doutoramento en Matemáticas, nos EEUU. Todo isto en 1953.

               MW prepara o seu regreso a España en 1957. Trae un doutorado baixo o brazo dirixido polo profesor que dá nome ao radical Jacobson, o afamado alxebrista Nathan Jacobson, mais este doutoramento da Universidade de Yale non lle é validado academicamente en España e así comeza unha nova tese, dirixida polo profesor Germán Ancochea, catedrático de orixe galega, especialista en Xeometría Diferencial, de Álxebra e da Xeometría Alxebraica. Unha vez rematada a segunda tese, atende a solicitude do profesor Israel Halperin e trasládase a Ontario e máis tarde á Universidade de Toronto. Maria W permanece seis anos en Canadá como única profesora  de Matemáticas, que desempeñaba tal posto daquela, nesta universidade.

               A partir de 1966 trasládase a EEUU. As ofertas de traballo e investigación están nas universidades americanas mentres que en España, inda tendo ás veces o pensamento de regresar, nin existe o campo de investigación que lle interesa nin se lle ofrece a posibilidade de facelo. Así vai exercer como Full Professor na Universidade de Indiana desde 1967 ata 1983. Este periodo de tempo de 16 anos foron fuctíferos profesional e persoalmente, pois relaciónase e coñece os máis grandes profesores e matemáticos do momento como Emil Artin, creador dos aneis que levan o seu nome “aneis Artin”, Max Zorn, descubridor do lema de Zorn e investigador dos Espazos Banach e outras álxebras, Paul Halmos que destaca nas teorías da probabilidade e numerosos estudosos e investigadores cos que comparte coñecementos, docencia e amizade.

               O labor docente de María Wonenburguer espéllase nas teses doutorias que dirixiu e nos novos camiños que abre a investigación para as matemáticas mais tamén para outras ciencias. Non podemos citar a todos os seus doutorandos como Stephen Berman, Richard Lawrence Marcuson, Bette Warren pero entre todos eles destaca Robert Moody cuxa investigación dá orixe ás álxebras coñecidas na actualidade co nome de Kac-Moody e polas que a comunidade científica recoñece a Wonenburger como unha matemática de primeira liña.

               Regresa María Wonenburguer a Galicia, ten 56 anos e volve por razón familiares que a van apartar dos labores de docencia e investigación. Nada se sabía do seu traballo nin da súa aportación ás matemáticas e ao campo científico en xeral. Nestes momentos non podemos menos que agradecer a dúas profesoras coruñesas o descubrimento da eminente matemática. Tamén elas son profesoras da universidade e do campo científico, Mª José Souto Salorio e Ana Dorotea Tarrío Tobar van descorrer o veo que tapou o traballo de tantas mulleres profesionais e van facer visible a figura de María Wonenburguer xa non soamente para a sociedade oleirense e coruñesa senón para toda Galicia e España. A partir das súas publicacións e divulgacións a María Wonenburguer chegan en vida os recoñecementos da universidade, asociacións e sociedade máis próxima. E así merecidamente a Xunta de Galicia crea o Premio María Wonenburguer para a ciencia e a tecnoloxía. No 2007 recibe o momeamento de socia de Honra da Real Sociedad Matemática Española, a biblioteca o IES Blanco Amor de Culleredo leva o seu nome e a Universidade de a Coruña agasállaa coa máxima distinción universitaria como é o nomeamento de Doutora Honoris Causa da mesma.

               Por último no ano 2012, o seu lugar de nacemento, Montrove, vai honrar a súa persoa cun fermoso  bosque que se bautiza como Parque de María Wonenburguer.